Porady
Rozród loszek
Profesor dr hab. Adam J. Zięcik
Instytut Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności PAN w Olsztynie
Żywieniowe i biotechniczne aspekty użytkowości rozrodczej loszek.
Istota flushingu.
Żywienie flushingowe jest dobrze znane i generalnie stosowane w praktyce. Flushing czyli zwiększenie ilości energii w dawce pokarmowej przez okres około 10 dni przed rują powoduje zwiększenie ilości owulujących pęcherzyków, gdyż selekcja przedowulacyjnej puli pęcherzyków jajnikowych następuje pomiędzy 14 a 16 dniem cyklu rujowego u świni. Jeszcze w latach 80-tych ubiegłego wieku flushing tłumaczono zwiększonym wydzielaniem FSH. Obecnie zjawisko flushingu wyjaśniane jest korzystnym oddziaływaniem insuliny, czynników wzrostu i prawdopodobnie innych hormonów metabolicznych nie tylko na wydzielanie hormonów gonadotropowych, ale również na bezpośredni rozwój pęcherzyków. Badania holenderskiej grupy Kemp’a i polskich ośrodków dowiodły, że podniesienie poziomu insuliny we krwi loszek można osiągnąć nawet stosując dietę izokaloryczną, gdzie część tłuszczu zastąpiona jest łatwo strawnymi cukrami czy glukozą.
Nie bez znaczenia może być też wielokrotność podawania takiej paszy loszkom. W naszych badaniach stwierdziliśmy, że najkorzystniej jest skarmiać taką paszę w trzech porcjach. Upraszczając, można stwierdzić, że flushing stosowany u loszek przez 10 dni przed wystąpieniem rui czyli w trakcie późnej fazy lutealnej i fazy pęcherzykowej cyklu rujowego powoduje lepszy rozwój pęcherzyków jajnikowych i selekcję większej puli pęcherzyków przeznaczonych do owulacji. Loszki po flushingu charakteryzują się wyższymi zawartościami LH, FSH i estradiolu we krwi w okresie okołoowulacyjnym w porównaniu do loszek żywionych tradycyjnie.
Konsekwencją zwiększonego wylewu przedowulacyjnego LH oraz obecności większej liczby i lepszej jakości pęcherzyków jajnikowych jest wzrost zawartości progesteronu we krwi, wydzielanego przez lepiej rozwinięte ciałka żółte. Loszki żywione bogatszą paszą przed pokryciem charakteryzują się wyższą zawartością progesteronu we krwi już 3 dni po owulacji, a ta wielkość jest skorelowana z większą przeżywalnością zarodków w 28 dniu ciąży. Istniał pogląd, że progesteron wpływa korzystnie na dojrzewanie zarodków jeszcze w jajowodzie oraz wpływa na lepsze przygotowanie błony śluzowej macicy do implantacji.
Sądzi się, że ograniczona funkcja ciałek żółtych jest główną przyczyną zmniejszonej płodności świń, a różnice w produkcji progesteronu w okresie wczesnej ciąży mogą być powodowane wpływem żywienia. Bardzo szybki wzrost poziomu progesteronu we krwi po wystąpieniu przedowulacyjnego wylewu LH obserwuje się u bardziej płodnych świń rasy Meishan w porównaniu do rasy Wielkiej Białej. Z drugiej strony obserwowano ujemny wpływ obniżonego poziomu progesteronu w 48 i 72 godzinie po wystąpieniu rui na przeżywalność zarodków w 28 dniu ciąży. Zawartość progesteronu w tkance lutealnej była również wysoce skorelowana z poziomem progesteronu w jajowodzie i we krwi obwodowej. Sugeruje to, że wzrost podjajnikowego, przeciwprądowego przenikania progesteronu jest odbiciem wczesnej funkcji ciałka żółtego. Poziom żywienia w całym cyklu rujowym poprzedzającym inseminację ma wpływ na płodność loszki. Nawet niewielkie ograniczenie żywienia szczególnie podczas późnej fazy lutealnej przenosi się na funkcję jajnika i poziom hormonów u loszki w okresie okołoowulacyjnym.
Kontrowersje wokół żywienia po inseminacji.
Przyjmuje się, że zarodki pozostają w jajowodzie około 2 dni, a wydzieliny jajowodu mają wpływ na ich żywotność. Dodatkowo czas spędzony w jajowodzie może być konieczny dla przygotowania macicy do odżywiania zarodka przed implantacją. Sekrecyjna aktywność błony śluzowej macicy jest ściśle związana z wydzielaniem hormonów jajnikowych, a synteza białek jest najwyższa gdy stosunek progesteronu do estradiolu jest wysoki. Niektóre białka wydzielane przez błonę śluzową macicy odgrywają rolę w odżywianiu zarodka.
Skoro koncentracja progesteronu we krwi po owulacji jest bardzo ważna dla dalszego losu zarodków należy zadbać, aby nie doszło do zbyt szybkiego obniżenia poziomu tego hormonu we krwi. Pobieranie pokarmu i jego trawienie jest ściśle związane z przepływem krwi w wątrobie, rozdziałem i metabolicznym oczyszczaniem hormonów steroidowych. W sytuacjach kiedy hormony steroidowe są aktywnie wydzielane jak np. progesteron we wczesnej ciąży, wysoka dawka pokarmowa powoduje przyspieszenie wydalania tego hormonu z krwi na skutek zwiększenia przepływu krwi w wątrobie i ma to niekorzystny wpływ na przeżywalność zarodków. Zaleca się więc ograniczenie podawania paszy przez okres około 2 tygodni po inseminacji. Foxcroftnp. proponuje natychmiastowe przejście na zmniejszoną dawkę pokarmową po inseminacji do poziomu 1.5 zapotrzebowania bytowego.
Nie we wszystkich badaniach stwierdzono jednak, że obniżenie poziomu progesteronu we krwi po obfitym żywieniu wpływa negatywnie na rozwój zarodków i przebieg ciąży u loszek. Istnieją również doniesienia, że niski poziom żywienia po inseminacji ma ujemny skutek na płodność loszek na skutek zamierania zarodków po 23 dniu ciąży. Przyczyny tych rozbieżnych danych są trudne do wyjaśnienia. Być może niektóre doświadczenia były przeprowadzone w okresie sezonowych obniżeń płodności. Virolainen i wsp. zalecają np. wysoki poziom żywienia loszek we wczesnej ciąży w okresie jesieni w celu poprawienia wskaźników oproszeń. Ostatnio ta sama grupa badaczy nie stwierdziła natomiast korzystnego wpływu obfitego żywienia po inseminacji na wskaźniki użytkowości rozrodczej u loch wieloródek. Okazało się, że przeżywalność zarodków w 35 dniu ciąży była największa (69%) u loch żywionych 2 kg paszy dziennie od wystąpienia owulacji przez 21 dni wczesnej ciąży, a najmniejsza (45%) u loch karmionych 4 kg paszy w tym samym okresie.
Wynika z tego, że w okresie wczesnej ciąży, niski poziom żywienia dla loch wieloródek wydaje się być optymalny. Jeżeli dotychczasowe rozbieżne poglądy dotyczące wpływu niskiego i wysokiego poziomu żywienia na użytkowość rozrodczą loszek i loch wieloródek zostaną potwierdzone, to należałoby opracować różne strategie żywienia tych dwóch grup zwierząt w okresie wczesnej ciąży. Należy również pamiętać, że doświadczenia naukowe przeprowadzane są zwykle w optymalnych warunkach utrzymania zwierząt i środowiska. W warunkach fermowych trzeba zawsze uwzględnić ryzyko wpływu czynników związanych z sezonowym osłabieniem rozrodczości czy też ujemnego wpływu czynników socjalnych (zagęszczenie, hierarchia w stadzie itp.).
Flushing a kontakt z knurem.
Najbardziej zalecanym sposobem na przyspieszenie dojrzałości płciowej u loszek jest kontakt z dojrzałym knurem. Oprócz realnego przyspieszenia terminu wystąpienia pierwszej rui, systematyczna stymulacja loszek knurem (2 razy dziennie od 5-15 min, w zależności od ilości loszek w kojcu), pozwala na zanotowanie terminu rui jeszcze przed wprowadzeniem loszek do grupy remontowej. Wykazano również, że najkorzystniejszy wpływ na wystąpienie pierwszej rui u loszek miał ich bezpośredni kontakt z dojrzałym knurem, który wchodził do każdego kojca z loszkami. Gorzej wypadła stymulacja knurem oddzielonym od loszek np. płotem. Ten sposób przyspieszenia wystąpienia dojrzałości płciowej ważny jest również ze względu na możliwość eliminacji od 10 do 20% loszek, które osiągną późno dojrzałość płciową, lub u których ruja nie wystąpi w przewidzianym terminie.
Na termin wystąpienia pierwszej rui wpływ ma oczywiście wiek i masa ciała. Np. loszki rasy Duroc w wieku poniżej 150 dni i o masie 80-85 kg osiągają dojrzałość płciową średnio po 17 dniach stymulacji knurem, a w wieku powyżej 170 dni i masie 160-165 kg już tylko po 7 dniach. Jeżeli loszki są cięższe i starsze w czasie pierwszej stymulacji, kontakt z knurem może być wykorzystany do synchronizacji wystąpienia pierwszej rui. Ten system stymulacji i synchronizacji wystąpienia dojrzałości płciowej stosowany jest już z powodzeniem w Polsce, a wyniki uzyskane na kilku fermach są obiecujące. Pomimo opublikowanych już kilku prac dotyczących wpływu knura na dojrzałość płciową loszek, do tej pory nie określono jaka jest cykliczność (powtarzalność) następnych rui.
Z drugiej strony wiadomo, że regularność rui wywołanych hormonalnie (PMSG i hCG) nie jest wysoka i sięga tylko 50%. Z badań przeprowadzonych niedawno na fermie A w województwie. warmińsko-mazurskim wynika, że druga ruja wystąpiła przeciętnie po 20.2±0.2 dniach, a trzecia po 19.8±0.2 dniach u monitorowanych loszek (loszki PIC). Interesujące jest, że długość pierwszej, drugiej i trzeciej rui była zbliżona i wynosiła odpowiednio 2.35, 2.62 i 2,46 dni. Skuteczność pokryć loszek stymulowanych knurem była wyjątkowo wysoka i wynosiła aż 98.5% przy ogólnej liczbie 137 loszek wprowadzonych do stada podstawowego.
Ostatnio Kapelański i współpracownicy zastosowali żywienie flushingowe u loszek przed wywołaniem pierwszej rui przy pomocy kontaktu z knurem lub gonadotropinami. W obu grupach uzyskali podobną liczbę urodzonych prosiąt w miocie i odchowanych od maciory – „jednorazówki”. Wiek krycia loszek stymulowanych knurem jak i liczba powtórzeń rui były jednak niższe niż u loszek stymulowanych gonadotropinami. Wskazuje to na możliwość szerokiego zastosowania tego biotechnicznego sposobu stymulacji pierwszej rui (flushing plus knur) w praktyce zootechnicznej.
